Vergide Tarh Nedir? Vergi Tarh Türleri Nelerdir?

Tarh Ne Anlama Gelir?

Arapça kökenli bir kelime olan “Tarh” çıkarma ve vergi koyma anlamlarına gelmektedir. Tarh, vergi hukukunda sıkça karşımıza çıkmaktadır. Vergi mükellefinin vergi borcunu belirlemek için vergi idaresi tarafından yapılan hesaplama işlemine denmektedir. Vergi borcu; gelir vergisi, KDV gibi vergi türlerine göre tarh edilir.

Vergi Tarhı Nedir?

Vergi tarhı, mükelleflerin vergi borcunun hesaplanması ve belirlenmesini içerir. Vergi idareleri tarafından yapılan bir işlem olan vergi tarhı ile mükellefin geliri, varlıkları veya diğer ilgili unsurlar değerlendirilir ve buna göre; hangi vergi türlerine tabi olduğu, ne kadar vergi ödemesi gerektiği ve ne zaman ödemesi gerektiği belirlenir. Vergi tarhı, Vergi Usul Kanunu’na uygun yapılmaktadır. Vergi idaresi, mükelleften aldığı bilgileri inceleyebilir, diğer kaynaklardan da bilgi toplayabilir. Tarh işlemi vergi mükellefi için bir vergi yükümlülüğü doğurur. Mükellef, belirtilen vergiyi ilgili sürelere ve usullere uygun olarak ödemekle yükümlüdür.

Vergi Nasıl Tarh Edilir?

Vergi, Vergi Usul Kanunu’nda yer alan mevzuata göre oranları ve yöntemlere göre tarh edilir. Vergi idaresi, mükelleflerin beyan ettiği ve incelemeleri sonucu tespit ettiği gelir ve harcamalar üzerinden vergi tutarını hesaplar ve tahakkuk ettirir. Tahakkuk, vergi borcunun kesinleşmesi anlamına gelir. Tarh ve tebliğ işlemlerinin ardından verginin tahakkuk yani kesinleşme aşaması gerçekleştirilir. Vergi mükellefi mevzuata göre belirlenen süre zarfında vergi borcuna itiraz etmezse vergi borcu tahakkuk ettirilir.

Vergi mevzuatında belirlenen dönemlerde, mükellef vergi beyannamesi vermek zorundadır. Bu beyannamelerde mükellefin gelir, gider, indirim ve istisnaları yer alır. Vergi idaresi de beyan edilen bilgilerin doğruluğunu inceler ve değerlendirmeye alır. Beyanname üzerinde bir hata, eksiklik ya da çelişki varsa düzeltme talep edilir. Eğer bir yanlışlık yoksa vergi idaresi beyannamedeki bilgilere göre vergiyi hesaplar ve tahakkuk ettirir. Beyanname doğru düzenlenmesi ve zamanında teslim edilmesi gereken çok önemli belgelerdir. Süreçle ilgili detaylara, “Beyanname Nedir? Beyanname Rehberi” başlıklı içeriğimizden ulaşabilirsiniz.

Tarh işlemi, vergi mevzuatına uygun olarak belirlenen oranlar ve kurallara göre yapılır. Vergi mükellefe bildirilerek tahsilat süreci başlamış olur. Tarh edilen vergi, mükellef tarafından belirtilen sürelerde ve usullerde ödenmelidir. Vergi Usul Kanununun detaylarına buradan bakabilirsiniz.

Vergi Tarh Türleri Nelerdir?

Vergi tarhının dört farklı türü bulunmaktadır. Bu türler hesaplanış ve uygulanış yöntemine göre birbirlerinden ayrılmaktadır.

1. Beyana Dayanan Tarh

   Beyana dayanan tarh; mükellef tarafından beyanname verilmesi, vergi idaresinin bu beyanı esas alarak vergiyi tarh etmesine denir. Özetle, yukarıda belirttiğimiz süreç aslında beyana dayanan tarh türüdür. Beyana dayanan tarh süreci, vergiye tabi kazancı ve bu kazancı elde etmek için harcanan giderleri en iyi vergi mükellefinin bileceği kabulüne dayanır. Beyan üzerinden alınan vergiler tahakkuk fişi ile tarh ve tahakkuk ettirilir.

2. İkmalen Tarh

   İkmalen vergi tarhına bakmadan önce ikmalen kelimesinin anlamına bakalım. İkmalen “ek olarak” anlamına gelmektedir. İkmalen vergi tarhında; daha önce verilen vergide bir yanlışlık meydana geldiyse bu tarh yöntemine başvurulmaktadır. Daha önce ödenmiş vergi miktarına daha sonra ek yapılması anlamına gelmektedir. Defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak miktarı tespit olunan bir matrah veya matrah farkı üzerinden alınacak verginin tarh edilmesidir.

3. Re’sen Tarh

   Re’sen kelimesinin anlamı ise “kendiliğinden” demektir. Re’sen vergi tarhında, vergi matrahının tamamen veya kısmen defter, kayıt ve belgelere veya kanuni ölçülere dayanılarak tespitine imkan bulunmayan hallerde uygulanan tarh modelidir. Takdir komisyonları tarafından ya da vergi incelemesi yapmaya yetkili olanlar tarafından düzenlenmiş vergi inceleme raporlarında belirtilen matrah veya matrah kısmı üzerinden vergi tarh olunması işlemidir. Takdir komisyonları tarhı belirler, bu tarha göre oluşturulan rapora uygun şekilde matrah re’sen kabul edilir. Re’sen belirlenen matrah, mükellef tarafından bildirilen matrahtan fazla değilse, re’sen vergi tarh edilmez. Ancak fazla ise sadece aradaki fark üzerinden vergi tarh işlemi yapılır.

4. İdarece Tarh

   Verginin idarece tarhı; mükelleflerin verginin tarhı için vergi mevzuatında belirtilen zamanlarda müracaatta bulunmamaları ya da aynı kanunlarla belirlenen sorumluluklarını yerine getirmemeleri sebebiyle zamanında tarh edilemeyen verginin kanunen belli matrahlar üzerinden idarece tarh edilmesi işlemidir.